معرفی کتاب روس ها در ایران: دیپلماسی و قدرت در عصر قاجار و پس از آن
با عنایت به این واقعیت که مینورسکی در خانواده ای فرودست در شهرکی در کورچوا در مناطق بالادست رود ولگا به دنیا آمده بود احتمال آنکه بتواند جایگاه مهم و درخشانی در دستگاه حاکمۀ روسیه داشته باشد تقریباً امری محال می نمود و با توجه به فضای یهودستیزانه ای که در آن روزگار بر ساختار سیاسی امپراتوری روسیه حاکم بود، یهودی بودن پدر مینورسکی نیز این ناممکنی را قطعیت می بخشید. به همین دلیل بود که وی چهار سال پس از دریافت نشان طلا در دبیرستان توانست برای ادامۀ تحصیل در رشتۀ حقوق به دانشگاه مسکو راه پیدا کند، اما بعد به مطالعات ایران تغییر رشته داد؛ رشته ای که در دستگاه نظامی و وزارت امور خارجۀ روسیه جایگاه والایی نداشت. این انتخاب ورود به هستۀ تسخیرناپذیر وزارت امور خارجه را برای وی هموار کرد و گذر زمان ثابت کرد این تصمیم برای آیندۀ شغلی و علمی مینورسکی سرمایۀ گران قدری بوده است.
در پایان، ذکر این نکته نیز ضروری است که با مطالعه ی کتاب روس ها در ایران، ضمن آشنایی با برخی از نقاط تاریک مهم در تاریخ سرزمین ایران، با بسیاری از مشخصه های ذهن روسی نیز آشنا خواهید شد، و علی الخصوص، از چراییِ اتخاذ سیاست های دوگانه از سوی روس ها در مواجهه با ملل غرب و شرق، مطلع خواهید گشت؛ سیاست هایی دوگانه که همواره در برابر یکی (غرب)، محافظه کارانه و محتاطانه، و در برابر دیگری (شرق)، تهاجمی و خصمانه بوده است.
کتاب روس ها در ایران مناسب چه کسانی است؟
در مجموع می توان گفت «رسالت متمدن سازی» روسیه، گفتمانی که روسیه از غرب به عاریت گرفته بود، سبب می شد روس ها، خاصه نظامیان و دیپلمات های روس، در کشورهای شرقی خود را یک اروپایی تمام عیار بدانند و این نگاه کاملاً خلاف نظری بود که اروپای غربی دربارۀ هویت روس ها داشت و به دیدۀ تردید به اروپایی بودن آن ها می نگریست. نگاهی به خاطرات و نوشته های نظامیان و دیپلمات های روس به خوبی گواه این مدعاست، به ویژه آن جا که «واقعیت های شرق» را از نگاه «اروپای متمدن» روایت می کنند و چنین هویتی را برای خود برمی گزینند.
فهرست مطالب کتاب
پیش از این که به معرفی کتاب روس ها در ایران (Russians in Iran) بپردازیم، ارائه ی مقدمه ای کوتاه را لازم می دانیم؛ مقدمه ای نه بی ارتباط با اثر پیش رو، بلکه در راستای توضیح هسته ی اصلی مطالب موجود در آن:کتاب روس ها در ایران از چهار بخش کلی تشکیل شده. در بخش نخست این اثر، به اواخر سده ی هجدهم و اوایل سده ی نوزدهم سفر خواهیم کرد و از مراحل آغازین رابطه ی سیاسی روسیه با ایران آگاه خواهیم شد. در بخش دوم کتاب، رابطه ی این دو سرزمین را در سال های آغازین قرن بیستم پی خواهیم گرفت و در بخش سوم، دگرگونی این رابطه ی تنازع آمیز را در دهه های میانیِ همین قرن، دنبال خواهیم کرد؛ و سرانجام، در بخش چهارم، از ریشه های تمایلات استعماری و اشغال گرانه ی حاکمان روس در مواجهه با ایران مطلع خواهیم گشت. لازم به ذکر است که هر یک از بخش های ذکرشده در کتاب حاضر، از دو، سه یا چهار مقاله ی مجزا تشکیل شده اند که هرکدام به قلم نویسنده ای صاحب نظر در حیطه ی تاریخ معاصر به رشته ی تحریر درآمده اند. بنابراین، پیداست که می توان کتاب روس ها در ایران را به طور ناپیوسته نیز مطالعه کرد.
سخن مترجم
مقدمه رودی متی
فصل اول: جنگ و دیپلماسی؛ قرن نوزدهم
1. مراحل اولیۀ تکوین روابط ایران و روسیه موریل آتکین
2. خان، شاه و تزار خان نشین طالش؛ سرگردان میان ایران و روسیه سُلی شاهوار و امیل آبراموف
3. الکساندر سرگوویچ گریبایدوف: جیمز باند سلطنتی روسیه... (فیروزه ملویل)
4. اقدامات دولت روسیه علیه سربازان فراری روس در ایران در قرن نوزدهم شرق گرایی روس ها در سطح دولت (اِلنا آندریوا)
فصل دوم: جاسوسی و دخالت؛ ورود به قرن بیستم
5. لانۀ انقلاب: قفقاز، ایران، ارامنه حوری بربریان
6. بانک استقراضی؛ کارگزار منافع روسیه در ایران ایرینا پاولوا
7. تجاوز کفار تجاوز روس ها به حرم مقدس امام رضا (ع)، مشهد 1912 رودی متی
فصل سوم: صاحب منصبان و شرق شناسان؛ نیمۀ قرن بیستم
8. نامه هایی از افسر روس دربارۀ اقدامات بریتانیا و روسیه در ایران در دوران جنگ جهانی اول نوگزار کی تر _ اوگانوف
9. ولادیمیر مینورسکی (1877_1966) جنگ ایران و عراق (1980_1988) قرن سرحدات مینورسکی دنیس وولکوف
10. برساخته های یک روس در تبعید: جنگجوی بریگاد قزاق و معمار تهران... لانا راوندی فدایی
فصل چهارم: ایدئولوژی و اشغال؛ دهه های 1930 و 1940
11. از حاشیۀ یک امپراتوری تا مرزهای قدرت: مقامات سیاسی شوروی در ایران دهۀ 1930 ماری یوشیناری
12. رفقای بی دردسر: بازنگری روابط اتحاد جماهیر شوروی و حزب توده در دوران اشغال ایران توسط متفقین (1941_1945) روونا عبدالرزاق
13. آگوست 1941؛ اشغال ایران توسط شوروی و متفقین: داستان ناگفتۀ تصمیمی سخت نیکولای ای. کوژانوف
